Stappenplan en praktische tips voor je literatuuronderzoek

Wat is een literatuuronderzoek?

Een literatuuronderzoek vormt vaak het fundament van een scriptie en biedt een wetenschappelijke basis voor eigen onderzoek. Tijdens een literatuurstudie doorzoek je diverse bronnen, zoals wetenschappelijke artikelen, boeken, beleidsnota's en jaarverslagen, om relevante kennis, theorieën en methoden te identificeren.

Een kwalitatief literatuuronderzoek gaat verder dan eenvoudigweg gegevens samenvatten; het vereist een kritische evaluatie van de beschikbare informatie, waarbij sterke punten, zwakke punten en hiaten worden geïdentificeerd. Afhankelijk van de opzet van je scriptie kan een literatuurstudie dienen als basis voor de probleemanalyse of het theoretisch kader.

Het doel van een literatuuronderzoek reikt dan ook verder dan alleen het verzamelen van informatie. Het zorgt voor een diepgaand begrip van het onderwerp en draagt bij aan de theoretische en methodologische fundamenten van jouw eigen onderzoek. Het vereist zorgvuldige planning, analyse en synthese van verschillende bronnen om tot een samenhangend geheel te komen.

Waarom literatuuronderzoek?

Literatuuronderzoek wordt om twee hoofdredenen uitgevoerd:

1. Literatuuronderzoek als onderzoeksmethode

Wanneer literatuuronderzoek de primaire onderzoeksmethode is, betekent dit dat je geen eigen data verzamelt, maar in plaats daarvan op systematische wijze bestaande bronnen verzamelt en kritisch evalueert. Dit geeft inzicht in de stand van zaken met betrekking tot je onderzoeksonderwerp en je inventariseert hiermee verschillende perspectieven. Zorg ervoor dat je literatuuronderzoek niet alleen een samenvatting is van bestaande literatuur, maar ook aangeeft hoe de bronnen zich tot elkaar verhouden door middel van een kritische analyse. Identificeer patronen, thema's, conflicten en hiaten. Kies een passende structuur, zoals chronologisch, thematisch, methodologisch of theoretisch, afhankelijk van de aard van je onderwerp en de doelstellingen van je onderzoek.

2. Literatuuronderzoek als onderdeel van de scriptie

In veel gevallen is literatuuronderzoek niet de belangrijkste onderzoeksmethode in je scriptie. In plaats daarvan gebruik je literatuuronderzoek om inzicht te krijgen in de huidige stand van zaken en voort te bouwen op eerdere inzichten in je onderzoek. Je kunt dit literatuuronderzoek bijvoorbeeld gebruiken om je onderzoek in te leiden, hypothesen te onderbouwen of onverwachte resultaten te verklaren. Het dient als achtergrond voor je eigen onderzoek en biedt context voor je bevindingen.

Stappenplan voor literatuuronderzoek

1. Voorbereiden

In deze eerste fase is het belangrijk om je te oriënteren op het onderwerp om een overzicht van het onderzoeksgebied te krijgen. Hier zijn de stappen die je kunt volgen:

• Lees een recente publicatie over jouw onderwerp, bij voorkeur van een vooraanstaande auteur die verschillende aspecten van het onderwerp behandelt. Dit zal je helpen om een algemeen beeld te krijgen van het onderzoeksveld. Indien nodig kan je ook advies vragen aan docenten of begeleiders om je op weg te helpen tijdens het lezen van de publicatie.
• Bepaal relevante kernwoorden die vaak worden gebruikt in de context van jouw onderwerp. Selecteer kernwoorden uit jouw (voorlopige) probleemstelling en onderzoeksvragen. Dit zal je helpen om gericht te zoeken naar literatuur die relevant is voor jouw onderzoek.
• Stel een lijst op met alle verzamelde kernwoorden of kernbegrippen. Deze vormen de basis voor jouw zoekopdrachten en dienen als zoekwoorden bij het zoeken naar literatuur en andere bronnen.

2. Literatuur verzamelen

Om gericht literatuur en andere bronnen te vinden, kun je gebruikmaken van verschillende databanken. Hier zijn enkele veelgebruikte opties:

• De online catalogus van de bibliotheek van jouw school of universiteit: Jouw onderwijsinstelling biedt vaak toegang tot een uitgebreide database met boeken, artikelen, scripties en tijdschriften, zowel online als in de bibliotheek. Vaak kun je ook vanuit huis toegang krijgen via een VPN-verbinding.
• Google Scholar: Dit is een speciale zoekmachine voor wetenschappelijke literatuur. Ga naar Google Scholar om toegang te krijgen tot een breed scala aan academische bronnen. Houd er rekening mee dat niet alle artikelen gratis toegankelijk zijn, dus het kan nodig zijn om via een VPN-verbinding of de universiteitstoegang meer artikelen te verkrijgen.
• PiCarta: Via de bibliotheek van jouw school of universiteit kun je vrijwel altijd gratis zoeken in de PiCarta-database. Hierin zijn gegevens van alle in Nederland verkrijgbare publicaties opgenomen, inclusief boeken en tijdschriften die mogelijk niet beschikbaar zijn in de eigen bibliotheek.
• JSTOR: Dit is een digitale bibliotheek met academische tijdschriften, boeken en primaire bronnen. Veel onderwijsinstellingen bieden gratis toegang tot JSTOR, dus je kunt deze database raadplegen voor relevante literatuur.
• Naast het zoeken in databanken, is het ook waardevol om de literatuurlijsten van gevonden publicaties te bekijken. Hier vind je vaak andere relevante bronnen voor jouw onderzoek. Als je bepaalde auteurs vaak tegenkomt, kan dit wijzen op hun expertisegebied. Je kunt dan verder zoeken naar meer van hun werk, mogelijk ook via hun eigen websites of online databases.

3. Literatuur beoordelen en selecteren

Wanneer je veel literatuur hebt gevonden, is het vaak noodzakelijk om een selectie te maken, gezien de beperkte tijd die je hebt om de meest relevante bronnen grondig te bestuderen. Het is daarom essentieel om de gevonden literatuur eerst te beoordelen op relevantie en wetenschappelijke kwaliteit.

4. Beoordeling van relevantie

Een relevante publicatie sluit nauw aan bij je onderwerp of probleemstelling. Om dit vast te stellen zonder de volledige publicatie door te nemen, kun je eerst alleen de samenvatting (abstract) en de conclusie lezen. Vaak bieden deze voldoende informatie om te beoordelen of een publicatie relevant is voor jouw onderzoek.

5. Beoordeling van kwaliteit

De kwaliteit van een publicatie hangt af van diverse factoren. Het is aan te raden om enkel gebruik te maken van artikelen uit gerenommeerde tijdschriften. Je kunt met behulp van de Journal Quality List achterhalen welke tijdschriften dit zijn.

Om de kwaliteit van een publicatie te beoordelen, kun je ook kijken naar de expertise van de auteur. Je kunt ervan uitgaan dat een auteur deskundig is als:

• Anderen verwijzen vaak naar publicaties van de auteur.
• De auteur heeft veel gepubliceerd over het onderwerp.
• De auteur is verbonden aan een erkende wetenschappelijke instelling.

Informatie die afkomstig is van websites is vaak niet betrouwbaar, tenzij deze afkomstig is van wetenschappelijke instituten. Het is bovendien belangrijk om recente en actuele literatuur te gebruiken om te voorkomen dat verouderde informatie in je scriptie terechtkomt.

6. Literatuur verwerken

Nu je relevante literatuur hebt verzameld, is het tijd om de gevonden informatie te verwerken. Dit kun je doen door een op zichzelf staand literatuuronderzoek uit te voeren of door de gevonden informatie te integreren in een bredere context, zoals een probleemanalyse of theoretisch kader van je scriptie. Om dit te bereiken, is het belangrijk om de geselecteerde publicaties grondig te bestuderen.

Bij het bestuderen van de literatuur is het nuttig om jezelf de volgende vragen te stellen:

• Wat is het probleem dat wordt onderzocht en hoe wordt het aangepakt?
• Welke kernbegrippen spelen een centrale rol en hoe worden deze gedefinieerd?
• Welke theorieën en modellen worden door de auteurs gebruikt?
• Wat zijn de belangrijkste bevindingen en conclusies van het onderzoek?
• Wat zijn de sterke en zwakke punten van het onderzoek?
• Hoe verhoudt dit artikel zich tot andere publicaties binnen het onderzoeksgebied?
• Bevestigt het, weerlegt het, of draagt het bij aan de bestaande literatuur?
• Hoe kan dit onderzoek worden toegepast in mijn eigen onderzoek?

Door alle bronnen op deze manier te bestuderen, krijg je een dieper inzicht in het onderzoeksveld en de manier waarop jouw eigen onderzoek zich daartoe verhoudt. Op basis hiervan kun je een goed onderbouwde, kritische bespreking van de literatuur maken.

Zorg ook voor de juiste bronvermeldingen

Om nauwkeurig naar bronnen te verwijzen in een literatuurstudie, is het belangrijk om de juiste referentiestijl te hanteren, zoals APA (American Psychological Association) of de Leidraad voor Juridische Auteurs. Hier zijn enkele tips en tools om correct naar bronnen te verwijzen:

• Referentiestijl: Kies de juiste referentiestijl volgens de richtlijnen van jouw opleiding of vakgebied. APA is een veelgebruikte stijl voor de sociale wetenschappen en wordt vaak gebruikt bij literatuuronderzoek.
• Bronnenlijst: Maak een bronnenlijst waarin je alle gebruikte bronnen ordelijk vermeldt, gesorteerd op achternaam van de auteurs. Zorg ervoor dat je alle relevante informatie, zoals de auteur(s), publicatiedatum, titel van het werk en de publicatie, vermeldt.
• Handmatig verwijzen: Als je handmatig verwijst, raadpleeg dan de APA-handleiding voor de specifieke opmaak van in-tekst citaten en bibliografische vermeldingen. Wees consistent en nauwkeurig in je verwijzingen.
• Gebruik van tools: Maak gebruik van referentiebeheertools zoals EndNote, Mendeley of Zotero om het proces van bronverwijzingen te vereenvoudigen. Deze tools helpen bij het organiseren van bronnen, het genereren van in-text citaties en het opstellen van een bronnenlijst volgens de vereiste stijl. Doe echter altijd een controle wanneer je een tool gebruikt of laat je bronnen controleren.

Door zorgvuldig te verwijzen naar bronnen en het gebruik van handige tools, kun je plagiaat voorkomen en de kwaliteit van je literatuurstudie verbeteren.

Tip: Check de eisen van je opleiding

De specifieke eisen voor het verwerken van literatuur kunnen variëren per opleiding en worden vaak beschreven in de studiehandleiding. Bijvoorbeeld, in een theoretisch kader ligt de nadruk vaak op het definiëren van begrippen en het bespreken van relevante theorieën en modellen.

Tip: Je mening is van secundair belang

Bij het schrijven van een literatuurstudie is het belangrijk om te onthouden dat jouw eigen mening altijd op de achtergrond moet blijven. Het voornaamste doel is namelijk om te laten zien dat je een goed begrip hebt van wat er over jouw onderwerp geschreven is. Daarom wordt sterk aangeraden om je eigen mening zo min mogelijk te laten doorschemeren, aangezien dit de kwaliteit en objectiviteit van je literatuurstudie kan beïnvloeden. Natuurlijk zul je bepaalde inzichten verkrijgen door de literatuur met elkaar te vergelijken, en het is acceptabel om deze inzichten in je tekst te beschrijven. Het is echter van groot belang om altijd een goede onderbouwing te geven. Leg daarom aan de hand van de gebruikte literatuur uit hoe je tot dit inzicht bent gekomen. Op deze manier blijft je literatuurstudie wetenschappelijk onderbouwd en goed gefundeerd.

Literatuuronderzoek lastig? Schakel hulp in

Als je vastloopt bij je literatuuronderzoek en hulp nodig hebt, overweeg dan om ondersteuning in te schakelen. Met behulp van onze ervaren begeleiders krijg je:

• Focus en structuur: We kunnen je helpen bij het opzetten van een duidelijke structuur voor je literatuurstudie en bij het identificeren van de belangrijkste onderzoeksvragen en doelstellingen.
• Een heldere zoekstrategie: Onze begeleiders kunnen je ondersteunen bij het ontwikkelen van effectieve zoekstrategieën om relevante literatuur te vinden en deze uit diverse bronnen te verzamelen.
• Hulp bij literatuuranalyse en synthese: Wij bieden begeleiding bij het kritisch analyseren en samenvatten van de gevonden literatuur. Daarnaast helpen wij je bij het identificeren van belangrijke thema's, trends en hiaten.
• Betere schrijfvaardigheden: Onze begeleiders kunnen jou helpen bij het verbeteren van jouw schrijfvaardigheden, inclusief het formuleren van duidelijke en samenhangende argumenten in jouw literatuurstudie.
• Regelmatig feedback en revisie: Door regelmatig feedback te geven op je werk kunnen onze begeleiders je helpen bij het identificeren van zwakke punten en het aanbrengen van verbeteringen in je literatuurstudie.

Vraag hieronder direct een gratis adviesgesprek aan!