Reflecteren op je scriptieproces

Waarom is een reflectie zo een belangrijk onderdeel van je scriptie?

In een reflectie is het de bedoeling om bewust na te denken over je handelen met betrekking tot jezelf en je afstudeeronderzoek. Het is een kritische evaluatie van jezelf op je voorgenomen en gerealiseerde onderzoek (de voor- en nabeoordeling). Het doel hiervan is om te achterhalen wat je leerpunten zijn om beter te kunnen handelen in een toekomstige, soortgelijke situatie. 

Reflectie op je scriptieproces is zeer waardevol en biedt vaak de volgende voordelen:

• Het stelt je in staat bewust na te denken over je eigen leerproces en persoonlijke ontwikkeling tijdens het schrijven van je scriptie. Het helpt je ook te begrijpen hoe je gegroeid bent als onderzoeker, schrijver en denker gedurende dit proces.
• Je leert van fouten en successen. Je kunt door middel van reflectie zowel de fouten als de successen identificeren tijdens je onderzoek en het schrijven van je scriptie. Door te begrijpen wat wel en niet werkte, kun je je aanpak verbeteren en effectiever worden.
• Reflectie is behulpzaam bij bewust nadenken over de beslissingen die je genomen hebt tijdens je onderzoek en schrijfproces. Denk aan keuzes met betrekking tot je methodologie, je literatuurselectie en je opbouw/structuur.
• Door te reflecteren op je scriptieproces kun je je academische vaardigheden, zoals bijvoorbeeld kritisch denken, analytisch vermogen, onderzoeksvaardigheden en schrijfvaardigheid, verbeteren.
• Reflectie helpt je om de literatuur die je hebt bestudeerd beter te begrijpen, doorgronden en te integreren in je scriptie. Je kunt verbanden leggen tussen verschillende bronnen en theoretische kaders en daarmee hoofd- en bijzaken scheiden.
• Door te reflecteren kun je ook nadenken over je planningsvaardigheden en in hoeverre je effectief hebt gewerkt. Dit inzicht kan leiden tot een betere planning en organisatie van toekomstige projecten.
• Het reflectieproces kan je zelfvertrouwen vergroten, doordat je jezelf bewust wordt van je prestaties en groei.

Kortom, reflectie is een krachtig hulpmiddel dat je helpt om meer uit je scriptieproces te halen. Het helpt je niet alleen om een betere scriptie te schrijven, maar ook om een betere onderzoeker te worden, hoofd- en bijzaken te scheiden en effectiever te zijn bij toekomstige projecten.

Tip: Controleer in alle gevallen altijd de eisen van je opleiding en wat zij graag terug willen zien in de reflectie. Sommige opleidingen willen de reflectie als apart onderdeel opgenomen hebben in de scriptie. Dit hoofdstuk kan dan aan het einde van de scriptie geplaatst worden. Het kan ook voorkomen dat je opleiding vraagt om een reflectieverslag. Dit reflectieverslag dient dan als een afzonderlijk document te worden ingediend, samen met je scriptie.

Op welke onderdelen reflecteer je in je reflectie?

Een reflectie omvat doorgaans een kritische beschouwing van je eigen ervaringen, prestaties, beslissingen en leerproces. Je kunt reflecteren op de volgende onderdelen:

Reflectie op het literatuuronderzoek

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

1. In hoeverre is de gebruikte literatuur en het theoretische kader bruikbaar geweest voor jouw onderzoek? Welke inzichten waren het meest bruikbaar?
2. Gaf het theoretisch kader of de literatuurreview genoeg richtlijnen om jouw onderzoek uit te voeren?
3. Kon je de theorie en de bronnen gebruiken om de kernbegrippen uit de probleemanalyse, probleemstelling, onderzoeksvraag en onderliggende deelvragen te definiëren en te onderzoeken?
4. Had je genoeg literatuur en bronnen verzameld, of had je meer literatuuronderzoek moeten uitvoeren?

Reflectie op de onderzoeksmethodologie

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

1. Heb je de juiste onderzoeksmethoden en dataverzamelingsmethoden gebruikt om een antwoord te vinden op je probleemstelling en de onderliggende deelvragen? Was een alternatieve methode misschien beter geweest en waarom dan?
2. Hoe heb je de doelgroep benaderd, heb je deze kunnen bereiken en heeft dat ook de vooraf bepaalde respons opgeleverd? Werkte de doelgroep mee?
3. Welke problemen ben je tegengekomen bij het uitvoeren van je onderzoek? Heb je rekening gehouden met een mogelijk alternatief scenario?
4. Wat had je meer of minder kunnen doen om de betrouwbaarheid van je onderzoek te vergroten?

Reflectie op de onderzoeksuitkomsten

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

1. Bieden jouw resultaten voldoende inzicht om relevante aanbevelingen te doen?
2. In hoeverre voldoen de resultaten aan jouw verwachtingen?
3. Vind je de resultaten verrassend, of ligt het voor de hand?
4. Heb je consistent gebruikgemaakt van de geselecteerde theorie en de benoemde onderzoeksmethoden?

Reflectie op het proces

Hiervoor kun je de volgende vragen stellen:

1. Kijk naar je doelen en verwachtingen. Wat wilde je bereiken?
2. De beslissingen die je hebt genomen tijdens je scriptieproces. Denk aan je methodologie, literatuurkeuze, structuur van de scriptie, enzovoort. Leg uit waarom je bepaalde keuzes hebt gemaakt.
3. Reflecteer op je leerproces en wat je hebt geleerd tijdens je scriptieproces. Welke nieuwe inzichten heb je opgedaan? Welke vaardigheden heb je ontwikkeld? Wat ging goed en wat ging minder goed?
4. Identificeer je successen en hoogtepunten, evenals de uitdagingen waarmee je werd geconfronteerd. Bespreek hoe je hiermee bent omgegaan.
5. Tot slot: Geef aan wat je hebt geleerd en wat je meeneemt in toekomstige projecten, werk of onderzoek. Wat zou je anders doen als je opnieuw keuzes moest maken? Wat houd je vast?

Tip: Wees kritisch en eerlijk in jouw reflectie. Bespreek niet alleen de positieve aspecten, maar ook de uitdagingen en gebieden waarop je kunt verbeteren. Een bekende valkuil is dat de reflectie oppervlakkig blijft, vaak omdat de persoonlijke kant van degene die reflecteert onvoldoende betrokken wordt. Reflectie dient juist ook om jezelf een spiegel voor te houden. Wat heb je echt geleerd, wat vond je echt moeilijk en waar wil je echt mee aan de slag? Dat is de essentie van reflecteren. Ga ook niet te veel in op persoonlijke gevoelens en geef anderen ook niet de schuld van zaken die niet goed zijn gegaan.

Welke modellen kun je gebruiken bij het schrijven van je reflectie?

Er zijn verschillende modellen die je kunt gebruiken om te reflecteren op je scriptieproces.

Waarom gebruik je een model? Het biedt structuur voor het schrijven van je reflectie. Het advies is dan ook om alle stappen van het model dat je kiest in de juiste volgorde te doorlopen. Ga dus niet je reflectie inkorten door bepaalde vragen over te slaan. 

Hier zijn enkele veelgebruikte reflectiemodellen:

• Kolb’s Reflectiecyclus: Dit model omvat vier stappen - Ervaring, Reflectie, Conceptualisatie en Actie. Je begint met het beschrijven van je ervaring, vertelt hoe je je voelde en wat je hebt geleerd, identificeert concepten en theorieën die relevant zijn, en bepaalt uiteindelijk welke acties je wilt ondernemen op basis van je reflectie.
• Gibbs’ Reflectiecyclus: Dit is een zesstappenmodel dat begint met het beschrijven van de ervaring, gevolgd door het identificeren van gevoelens en gedachten, het evalueren van de ervaring, het analyseren van wat er is gebeurd, het trekken van conclusies en tot slot het identificeren van acties voor de toekomst.
• Borton’s Reflectiecyclus: Dit model heeft drie eenvoudige vragen: ‘Wat?’, ‘So What?’, en ‘Now What?’. Je begint door te beschrijven wat er gebeurd is, vervolgens overweeg je waarom het belangrijk is (de betekenis ervan), en tot slot denk je na over welke stappen je wilt nemen op basis van je reflectie.
• GROW Model: Hoewel oorspronkelijk ontworpen voor coaching, kan het GROW-model ook gebruikt worden voor reflectie. Het staat voor Goal (doel), Reality (realiteit), Options (opties) en Will (wil om actie te ondernemen).
• Reflectiedagboek: Sowieso een aanrader om een dagboek bij te houden en regelmatig te beschrijven waar je gedurende het proces tegenaan liep en ook om je successen op te schrijven. Door een dagboek bij te houden, kun je gemakkelijker reflecteren. Vaak weet je aan het einde van je scriptieproces globaal wat je voelde, deed, welke keuzes je maakte en waarom, etc. Wij adviseren altijd om een reflectiedagboek bij te houden als je kiest voor ontwerpgericht onderzoek. 

Tip: Als je in je reflectie verwijst naar literatuur of bronnen, dien je correcte citaten en bronvermeldingen te gebruiken volgens de stijlgids die jouw opleiding voorschrijft.

Welk model je kiest, hangt af van jouw persoonlijke voorkeur en het doel van jouw reflectie. Het is ook mogelijk om elementen uit verschillende modellen te combineren om een aanpak te creëren die het beste bij jou past. Het belangrijkste is dat reflectie je helpt om een diepgaand inzicht te krijgen in jouw werk en jouw leerproces.

Zijn er verschillen in het niveau van reflectie bij bachelor en master scripties en wat zijn deze dan?

Zowel bij een bachelorscriptie als masterscriptie reflecteer je op kritisch denken, zelfevaluatie en het vermogen om te leren van de ervaring. Er zijn echter vaak kleine verschillen:

Waarop reflecteer je als je een ontwerpgericht onderzoek doet?

Reflectie op ontwerpgericht onderzoek legt vaak meer nadruk op de creatieve en praktische aspecten van het ontwerpproces, evenals op de uiteindelijke toepassing van het ontwerp. Het is gericht op het begrijpen van hoe ontwerpbeslissingen genomen zijn en hoe ze hebben bijgedragen aan het eindproduct. 

Vragen die je jezelf kunt stellen zijn bijvoorbeeld:

• Welke ontwerpkeuzes heb jij gemaakt en waarom, en hoe hebben deze bijgedragen aan het uiteindelijke ontwerp?
• Ontwerpgericht onderzoek volgt vaak een iteratief proces. Reflectie heeft dan betrekking op de verschillende iteraties van het ontwerp en op wat je hebt geleerd in elke fase.
• Bij ontwerpgericht onderzoek is de uiteindelijke toepassing van het ontwerp van groot belang. Het moet praktisch toepasbaar zijn en het probleem van de opdrachtgever oplossen. Bovendien moet de oplossing of het ontwerp waarde toevoegen voor de gebruikers. Hierop kun je goed reflecteren.
• Ontwerponderzoek omvat vaak het maken van prototypes of mock-ups. Reflectie kan zich richten op hoe deze prototypes zijn gebruikt om het ontwerp te testen en te verbeteren.
• Je test vaak je prototype of mock-ups en krijgt feedback. Ook hier kun je op reflecteren. Hoe hebben gebruikers gereageerd op het ontwerp? Welke aanpassingen zijn gemaakt op basis van feedback en waarom?
• Bij ontwerpgericht onderzoek werk je vaak samen met meerdere disciplines. Reflectie kan zich richten op hoe je hebt samengewerkt en of het proces efficiënt is verlopen.
• In sommige ontwerpprojecten kunnen ethische en sociale overwegingen een belangrijke rol spelen. Reflectie kan dan betrekking hebben op hoe ethische kwesties zijn aangepakt in het ontwerp en hoe het ontwerp rekening houdt met de sociale impact.

Wat als je het lastig vindt om je reflectie goed op papier te krijgen?

Zeker wanneer je veel feedback hebt ontvangen tijdens het schrijven van je scriptie, kan het lastig zijn om nog objectief te reflecteren op het gehele scriptieproces. Onze scriptiecoaches kunnen je hierbij helpen door een aantal kritische vragen te stellen en met je te sparren over wat je wilde leren en wat je hebt geleerd, bijvoorbeeld. Dit kan zowel online als op locatie.